Zandberg

Na herhaalde invallen van de Noormannen in de 9e eeuw ontstond er een nieuwe nederzetting vanaf de grafelijke sterkte aan het Veerleplein via de Hoogpoort naar de Zandberg. Aangeslibte gronden aan de Lange Munt en de Sint-Jacobnieuwstraat richting de 13m hoge zandheuvel aan de Zandberg vormden de eerste akkers of kouters.

De naam “Santberch” wordt reeds in 1064 aangetroffen. Al in  de periode 1208-1212 benadert de toenmalige “Zantberg” het huidige “Zandberg”.

Langsheen de Reep lagen weiden waar de eerste Zandbergbewoners hun vee heen dreven. Smalle paadjes evolueerden tot smalle steegjes met behoud van hun typerende naamgeving zoals de Erpelsteeg (Erpel=gans), de Korte Koestraat (sinds 1942 Jan Palfijnstraat) en de Ridderstraat (vervorming van Runderstraat).

Aan dit trechtervormige pleintje klopte in de 16e eeuw het hart van het Gentse “Quartier Lantin”. Belangrijke Latijnse scholen waren hier gevestigd aan de Zandberg. In vele van die humanistenscholen werd een nieuwe generatie gevormd.

Op 4  november 1544 komt Houckarius te overlijden, meer gekend als Eligius Van Hoecke maar in die tijd was het de mode de namen te latiniseren. Zijn opleiding voltooide hij in Parijs waarna vele jonge Gentenaars hem waren gevolgd. In 1496 promoveerde hij in Parijs tot Meester in de Wijsbegeerte. Later werd hij priester.

In 1513 stichtte hij nabij de Zandberg 5 een Latijnse school nl. “De Cleene Roose”. In zijn school liet hij zijn leerlingen toneeluitvoeringen geven van Latijnse stukken. Eligius was een leerling van drukker-humanist Robert de Keysere die reeds in 1500 de Latijnse school “De Lintworm” opende in zijn woning op de Korenlei. Veelal waren drukkers vooraanstaande humanisten die hun drukkerijen openstelden voor bijeenkomsten van geleerden en kunstenaars.  In 1514 had hij in Gent Erasmus ontmoet.

In 1544 werd hij opgevolgd als direkteur van de school door zijn broer Pauwel van Hoecke, die stierf in 1547, wat ook het einde voor de Latijnse School betekende. Deze school.heeft enige beroemdheden gekend zoals Carolus Clusius, de vertaler van het kruidboek van Dodoens; Mgr. Janssens (Jansenius), de eerste bisschop van Gent; de geschiedkundige Marchantius en de letterkundigen Panhaes de Zouter, Joris Cassander en Joannes Laetens .

Onder invloed van en tegemoetkomend aan de mode van die tijd kreeg deze plaats een Latijnse benaming nl. “Mons Arenosus”.

Hier valt ook het sterfhuis met gedenkplaat uit 1948 van Jans Frans Willems (1793-1846) te bewonderen, de “Vader van de Vlaamse Beweging”. Het Willemsfonds, naar hem vernoemd, staat ter verdediging en promotie van het Nederlands als de politieke en sociale emancipatie van de Vlamingen.

Op 24 juni 1846 overleed te Gent Jan Frans Willems. Hij werd geboren te Bouchout bij Antwerpen op 11 maart 1793. In april 1835 wordt J.F. Willems ontvanger der registratie en is hij gehuisvest aan de Zandberg. Op de gevel van zijn woning werd een herdenkingsplaat aangebracht. Vanaf 1809 had Willems zich verdienstelijk gemaakt door zijn gedichten. De grote betekenis van Willems ligt echter in zijn taalkundige en historische studies, onder meer de uitgave van het dierenepos “Reinaart de Vos” in 1836. Samen met Blommaert, Serrure en Rens stichtte hij “De Tael is gansch het Volk” in 1836. In hetzelfde jaar richtte J.F.Willems het tijdschrift “het Belgisch Museum” op. Ook was hij voorzitter van de rederijkerskamer “de Fonteyne”.

De waterput van de Zandberg wordt reeds vermeld in de 14e eeuw. Op het voetstuk rust een obelisk van 5.40m hoog waarop een keizerlijke arend van 0.80m hoog op een wereldbol gezeten de omgeving overschouwt.

Oorspronkelijk was het een open put, ook wel “borreput” of “borneput” genoemd. In 1686 kwam er na herhaaldelijk aandringen een “pilaer ende pompe” geplaatst door “Guillaume Pieters, steenhauder”. Tijdens het bewind van Napoleon werd in 1810 een nieuwe pomp geplaatst ontworpen door architect Pieter De Broe. De ijzeren arend is een kopie vervaardigd door de Gentse beeldhouwer Antheunis. Plaatselijk kreeg het de toepasselijke naam “pomp van Napoleon” toegedicht.

Het water van de pomp had een bijzondere smaak. Van straten ver kwamen mensen achter een kannetje water voor een buitengewoon tasje koffie te maken.

Na de tweede wereldoorlog werd de pomp nog gebruikt tot in de jaren 1950. Toen verwijderde men de pompzwengel en was de pomp onbruikbaar gemaakt.

In 1973 beschikte Gent nog over een drietal monumentale pompen nl. op de Groentemarkt, op de Zandberg en op de hoek van de Brusselsepoortstraat en de St.-Lievensstraat. Eertijds was er nog een pomp op het St.-Pietersplein en aan de zijkant van het Belfort.

———-

Bron:

Ghendtsche Tydinghen 1972 – Vol1 N°4

Ghendtsche Tydinghen 1973 – Vol2 N°7/8

Ghendtsche Tydinghen 1975 – Vol4 N°6

Ghendtsche Tydinghen 2009 – Vol38 N°6